|
Dr. Þorsteinn Sæmundsson stjörnufræðingur hefur séð um útgáfu Almanaks Háskólans í áratugi og reiknað út hinar margbreytilegu töflur sem þar eru, en það er mikil nákvæmnisvinna. Hann er því manna fróðastur um tímatal og klukkuna. Þorsteinn var um áratugaskeið deildarstjóri Háloftadeildar Raunvísindastofnunar Háskóla Íslands. Þorsteinn hefur oft fjallað um klukkuna, seinkun hennar, sumartíma, vetrartíma, o.fl. Mig langar til að vísa á pistil hans á vef Almanaksins: „Um seinkun klukkunnar“ http://www.almanak.hi.is/seinkun2.html Það vill svo til að sá sem þessar línur ritar starfaði á Háloftadeild Raunvísindastofnunar, þar sem Þorsteinn réði ríkjum, sem sumarmaður árin 1968 og 1969. Þá var einmitt ákveðið að hafa sumartíma allt árið á Íslandi og urðu margir fegnir þegar hringlinu með klukkuna var hætt.
Þorsteinn sagði í viðtali við Morgunblaðið 1. desember 2014:
Stilling klukkunnar alltaf málamiðlunIngileif Friðriksdóttir  Dr. Þorsteinn Sæmundsson, stjörnufræðingur hjáRaunvísindastofnun Háskóla Íslands. mbl.is/​Golli „Ég hef miklar efasemdir um neikvæð heilsufarsleg áhrif af fljótri klukku. Í því sambandi er athyglisvert að svefnhöfgi unglinga virðist engu minna vandamál í þeim löndum þar sem klukkunni er seinkað að vetri til,“ segir Þorsteinn Sæmundsson, stjörnufræðingur. Hann segir það klukkuna fremur en dagsbirtuna sem ræður því hvenær unglingar fara að sofa á kvöldin. Sums staðar erlendis hafi það gefist vel að hefja skólahald seinna að morgni, og slíkt hafi t.a.m. tíðkast í Egilsstaðaskóla síðustu ár. Mbl.is fjallaði í síðustu viku um fyrirlestur Bjargar Þorleifsdóttur, lektors við Læknadeild Háskóla Íslands, um klukkuþreytu á meðal Íslendinga. Þar sagði hún það mjög brýnt lýðheilsumál að seinka klukkunni um eina klukkustund. Íslendingar væru að skapa sér vanda með núverandi fyrirkomulagi sem hefur meðal annars slæmar afleiðinfar fyrir heilsu fólks. „Ég hef litla trú á því að þetta sé heilsufræðilegt heimsvandamál,“ segir Þorsteinn í samtali við mbl.is. Hann segist jafnframt hafa þá athugasemd að Björg, ásamt mörgum öðrum, einblíni á eina afleiðingu þess að seinka klukkunni í stað þess að skoða málið frá öllum hliðum. Hverri tilhögun fylgja kostir og ókostir„Stilling klukkunnar verður alltaf málamiðlun því að sérhverri tilhögun fylgja bæði kostir og ókostir,“ segir Þorsteinn, en bendir á að þegar núgildandi lög um tímareikning voru sett árið 1968 hafi meginástæðan verið óánægja fólks með það sem kallað var hringlið með klukkuna. Í pistli sínum um seinkun klukkunnar segir hann markmiðið með lagasetningunni það ár hafa fyrst og fremst verið það að koma á föstum tíma allt árið. „Skoðanakönnun leiddi í ljós að mun fleiri vildu hafa flýtta klukku („sumartíma“) en óbreytta („vetrartíma“). Varð því niðurstaðan sú að klukkur skyldu stilltar eftir miðtíma Greenwich.“ Raddir komið fram síðustu ár sem kalla á breytinguEftir breytinguna má segja að friður hafi ríkt um tímareikninginn í aldarfjórðung. Það er ekki fyrr en á síðustu árum að komið hafa fram raddir sem kalla á breytingu á ný. Má þar nefna þingsályktunartillögu árið 1994, frumvarp árið 1995 (endurflutt 1998 og 2000), og þingsályktunartillögur árin 2006, 2010, 2013 og nú síðast árið 2014. „Spyrja má hvers vegna breytinga sé óskað eftir svo langa sátt um núgildandi fyrirkomulag. Þar kemur tvennt til greina. Í fyrsta lagi er vaxin upp ný kynslóð sem man ekki það fyrirkomulag sem áður gilti og þekkir ekki af eigin raun kosti þess eða ókosti. Í öðru lagi hafa skapast ný viðhorf vegna breyttra aðstæðna í þjóðfélaginu, nýrrar tækni og nýrra sjónarmiða. Hvort tveggja þarf að hafa í huga áður en ákvörðun er tekin um lagasetningu sem óhjákvæmilega snertir hvern einasta Íslending að meira eða minna leyti.“ Bjartari morgnar dýrkeyptirÞá bendir hann á að seinkun klukkunnar hefði þau áhrif að bjartara yrði á morgnanna og það sé tvímælalaust sterkasta röksemd þeirra sem vilja fara þessa leið. „Á hinn bóginn eru bjartari morgnar keyptir því verði að fyrr dimmir síðdegis þegar umferð er meiri og börn á leið úr skóla. Menn getur greint á um það hvort þeir kjósi fremur bjartari morgna eða bjartara síðdegi. En umferðarþunginn bendir til þess að menn nýti almennt síðdegið fremur en morgnana til að sinna erindum sínum. Það virðist gilda að sumri ekki síður en vetri og stjórnast því ekki af birtunni einni saman. Óumdeilt er, að flestir kjósa flýtta klukku á sumrin, því að lengri tími gefst þá til útivistar.“ Falsvonir um batnandi líðan við að seinka klukkunniÞorsteinn bendir jafnframt á að í þingsályktunartillögunni sé horft framhjá þeirri staðreynd að raflýsing hefur áhrif á líkamsklukkuna ekki síður en sólarljósið og raskar því hinni náttúrulegu sveiflu. „Í þjóðfélagi nútímans ræður sólarljósið ekki stillingu líkamsklukkunnar nema að takmörkuðu leyti. Því ætti ekki að vekja mönnum falsvonir um að líðan þeirra muni batna til muna við það að seinka klukkunni.“ Þá segist hann hræddur um að mörgum myndi bregða í brún þegar þeir yrðu varir við það að myrkrið skylli á klukkustund fyrr síðdegis, eins og myndi gerast ef klukkunni væri seinkað. „Dóttir mín bjó í Lundi í Svíþjóð í haust þegar klukkunni var breytt þar frá sumartíma yfir á vetrartíma. Hún orðaði það svo að breytingin síðdegis hefði verið afar óþægileg. Ég hef heyrt svipaða sögu frá fleirum, bæði austanhafs og vestanhafs,“ segir Þorsteinn. Loks segir hann rétt að vekja athygli á því að mikill fjöldi fólks í heiminum býr við fljóta klukku allt árið. Þetta sjáist vel ef tímakort Almanaks Háskólans er skoðað.
— — —
Dr. Gunnlaugur Björnsson stjarneðlisfræðingur, núverandi deildarstjóri Háloftadeildar Raunvísindastofnunar Háskóla Íslands, skrifaði 1. desember 2014 á visir.is: Myrkur í heygarðshorninu Enn er komin fram á Alþingi þingsályktunartillaga um „seinkun klukkunnar og bjartari morgna“. Réttilega er bent á í tillögunni að klukkan á Íslandi er ekki í samræmi við gang sólar. Það er enda svo að tíminn er ákveðinn hinn sami á öllu landinu þó að með réttu lagi ætti klukkan á Austurlandi að vera um hálftíma á undan klukkunni á Vesturlandi. Þegar tíminn er festur eins og gert er á Íslandi og raunar í öllum löndum, er reynt að koma því þannig fyrir að gangur klukkunnar sé sem flestum að skapi. Það er ekki alltaf auðvelt, og í sumum ríkjum er það reyndar alls ekki gert. Þegar ákveðið var árið 1968 að sumartími skyldi gilda á Íslandi árið um kring var það að sjálfsögðu að vel athuguðu máli og hefur ekki þótt ástæða til að hreyfa við því síðan. Á liðnum áratug eða tveimur, hafa öðru hvoru komið fram á Alþingi tillögur um að hverfa frá þessu fyrirkomulagi. Fyrst vildu menn auka enn við misræmið og færa hádegið lengra fram á eftirmiðdaginn. Gæfust þannig lengri og bjartari kvöld til útiveru, grillunar eða annarrar iðju. Það varð ekki. Nú vilja sumir þingmenn taka skrefið í hina áttina og hverfa frá föstum sumartíma. Meginástæða þessara hugmynda að breyttri klukku sýnist vera sú að með því móti fáist bjartari morgnar, sem vissulega er rétt. Það virðist þó skína í gegn í tillögunni að þetta gefi fleiri birtustundir í sólarhringnum en núverandi fyrirkomulag og bæti þar með geð guma. Það er auðvitað alrangt. Lega landsins og gangur jarðar um sól „úthluta“ okkur ákveðnum fjölda birtustunda yfir daginn, við getum einungis ákveðið með lögum hvernig klukkan skuli stillt. Það fjölgar ekki birtustundum. Líklega skiptir það þorra manna mestu máli að birtustundir á vökutíma séu sem flestar. Það er einfalt að reikna það út að ef klukkunni yrði seinkað um eina klukkustund eins og þingsályktunartillagan leggur til, myndi myrkurstundum á vökutíma fjölga um 131 til 190 klukkustundir eftir því hvort vökutími teldist frá 7-23 eða 8-24. Þetta samsvarar fimm til átta heilum sólarhringum í auknu myrkri á vökutíma! Ég myndi ekki vilja skipta fyrir nokkurn mun. Ekki verður séð að hugmynd flutningsmanna sé líkleg til að draga úr skammdegisþunglyndi eða öðrum sálarkvillum sem hugsanlega orsakast af langri dvöl á norðurhjara. — Geta vísindin klukkað samfélagið?
“…Með fækkun bjartra stunda að afloknum skóla- og vinnudegi má til dæmis telja líklegt að hreyfing ungmenna minnki. Hún er nú þegar í harðri samkeppni við aðra afþreyingu en engin áhersla var á þetta atriði í skýrslunni og ekki heldur í umfjöllun fjölmiðla. Þó eru til rannsóknir sem benda til slíkra áhrifa. Má nefna samantektarrannsókn úr stórum gagnagrunni hreyfimæla í 9 löndum þar sem niðurstaðan er að aukin dagsbirta í formi sumartíma sé líkleg til að auka hreyfingu ungmenna1 og nýlega innlenda rannsókn, sem skýrsluhöfundar áðurnefnds starfshóps vitnuðu til varðandi svefninn, þar sem tengsl fundust milli dagsbirtu og hreyfingar unglinga hér á landi, sérstaklega stúlkna. …” “…Samfélög og breytingar á þeim geta valdið vanda og bætt úr vanda er varða lýðheilsu íbúanna. Mitt sérsvið, offita barna, er eitt skýrasta dæmið um það. Breytt samfélagsmynstur víða í hinum vestræna heimi hefur margfaldað offitu í öllum aldurshópum með þekktum afleiðingum fyrir heilsuna. …”
Að lokum.Þetta er skoðun tveggja manna sem best þekkja útreikning tímatals og klukkunnar á Íslandi, svo og læknis er skilur vel nauðsyn á útiveru og hreyfingu. Á mínum vinnustað mætir starfsfólkið til vinnu á tímabilinu 7 til 9. Þeir árrisulu mæta snemma og geta því einnig farið snemma heim í lok vinnudags. Flestir mæta um klukkan átta, en allnokkrir ekki fyrr en um níuleytið. Allir eru ánægðir og klukkan ekkert vandamál. Svo má auðvitað minnast á að í þéttbýli utanhúss er tæplega hægt að tala um skammdegismyrkur, lýsing er það góð. Myrkrið er aftur á móti í dreifbýlinu. Þar er það oft kolsvart. Innanhúss er auðvitað vel bjart hjá okkur öllum, þökk sé góðri raflýsingu. Ráðið við morgunsyfju er einfalt: Það hlýtur að liggja í augum uppi hjá öllu meðalgreindu fólki, að það að stytta þann tíma sem fólk getur notið útiveru að kvöldi til, eftir vinnu eða skóla, hlýtur að koma niður á heilsu þess. Seinkun klukkunnar gæti því orsakað alvarlegt lýðheilsuvandamál.
|
Tryggvi Helgason barnalæknir‚ Heilsuskóla Barnaspítalans og Domus Medica skrifar góða 
.
